GenAI biedt heel wat gebruikstoepassingen in het kader van onderzoek en kan de productiviteit positief beïnvloeden.
GenAI kan voor diverse taken gebruikt worden in de verschillende fasen van het onderzoeksproces gaande van het formuleren van een onderzoeksvraag, het uitvoeren van een literatuuronderzoek, het schrijven van een projectaanvraag, de dataverzameling en analyse, het rapporteren van de resultaten tot het reviewen van projectaanvragen en manuscripten.
Het inzetten van GenAI gaat bij bepaalde taken relatief gezien met minder risico gepaard, terwijl het bij andere taken dan weer wel risicovol kan zijn. De algemene stelregel is: hoe meer verantwoordelijkheid je bij GenAI legt, des te meer verificatie, controle en verantwoording nodig is bij de output.
Ontdek wat onderzoekers over de hele wereld denken over het gebruik van AI in hun werk in dit rapport uit 2024 uitgegeven door Elsevier.
Hieronder volgen een aantal voorbeelden van hoe GenAI kan worden ingezet bij onderzoek. Neem hierbij altijd de richtlijnen voor verantwoord gebruik in acht (zie de betreffende tab in deze library guide)! We spreken hieronder over GenAI, AI-tools, AI-chatbots of generatieve taalmodellen in het algemeen. Onder de tab Tools in deze library guide vind je het overzicht van de specifieke tools die kunnen worden ingezet. Alleen indien van meerwaarde verwijzen we ook hieronder naar specifieke tools (KU Leuven, 2023a).
Het gebruik van GenAI kan handig zijn tijdens het uitvoeren van literatuuronderzoek. Bijvoorbeeld omdat het tijdbesparend is. Goed literatuuronderzoek leidt echter niet tot een simpele opsomming of samenvatting van alle beschikbare literatuur, maar tot een kritische bespreking van de meest relevante informatie. AI is daarom, gezien de beperkingen (zie de tab Wat is het? in deze library guide), niet geschikt voor het volledig uitvoeren van literatuuronderzoek! Maar wanneer je de richtlijnen voor verantwoord gebruik in acht neemt (zie de tab verantwoord gebruik in deze library guide) kan AI wel ondersteuning bieden bij het ontdekken van relevante literatuur, er de belangrijkste inzichten uithalen, het structureren van de inhoud van de literatuur en het eigen onderzoek, waardoor je een meer gestroomlijnd en effectiever werkproces krijgt (The Education University of Hong Kong, z.d.).
Hieronder bespreken we het gebruik van GenAI bij het zoeken naar literatuur (Boetje, 2023; Zuyd Bibliotheek, 2023). Daarbij gaan we uit van de stappen die ook gehanteerd worden in de instructie Informatievaardigheden HBO Groen. Per stap wordt geadviseerd hoe je GenAI kunt toepassen en wat de valkuilen zijn. Inhoudsopgave: 1. Onderzoeksvraag, 2. Zoekstrategie, 3. Informatiebronnen, 4. Informatie beoordelen, 5. Informatie verwerken. We spreken hieronder over GenAI, AI-tools, AI-chatbots of generatieve taalmodellen in het algemeen. Onder de tab Tools in deze library guide vind je het overzicht van de specifieke tools die kunnen worden ingezet. Alleen indien van meerwaarde verwijzen we ook hieronder naar specifieke tools. Tevens vind je via deze link een lijst van AI-tools inzetbaar bij het uitvoeren van literatuuronderzoek, opgesteld door de werkgroep Information Literacy van de samenwerkende universiteit- en hogeschoolbibliotheken in Nederland.
1. Onderzoeksvraag
Tijdens deze stap oriënteer je je op het onderwerp, vervolgens baken je het af tot datgene wat je interesseert en uiteindelijk formuleer je een onderzoeksvraag (bijvoorbeeld volgens het SMART-model: een SMART onderzoeksvraag is Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden).
► GenAI kan van nut zijn bij het oriënteren op specifieke onderwerpen. Bijvoorbeeld via automatisch gegenereerde mindmaps met edrawmind.com. Of vraag een AI-chatbot om (algemene) informatie over een bepaald onderwerp.
► GenAI kan helpen bij het verduidelijkt krijgen van de opdrachtomschrijving en de eisen waaraan je literatuuronderzoek moet voldoen, dit doen je door met een AI-chatbot in gesprek te gaan en vragen te stellen aan de hand van de opdrachtomschrijving van de docent of opdrachtgever.
► AI-gegenereerde suggesties voor relevante (onderzoeks)vragen rondom een thema om tot een oplossing/antwoord te komen.
► Verken welke concepten en theorieën voor jouw onderzoek relevant zijn. Een AI-chatbot kan deze voor je verhelderen.
► Vraag een AI-chatbot eventueel om een onderzoeksvraag SMART te formuleren.
► GenAI kan je niet helpen bij het bepalen van je informatiebehoefte. Wel kun je de tool gebruiken om inspiratie op te doen bij het formuleren van je onderzoeksvraag of om je globaal te oriënteren op je onderwerp.
2. Zoekstrategie
Tijdens deze stap ga je op zoek naar zo veel mogelijk relevante zoektermen die aansluiten op jouw onderzoeksvraag en bepaal je welke zoekmethoden je gaat toepassen.
► AI kan alternatieve zoektermen voorstellen die mogelijk relevanter zijn voor jouw zoekopdracht. Zowel in het Nederlands als in een andere taal. Specifieke tools geven zelfs hele mindmaps aan gerelateerde zoekwoorden rondom een thema (bijvoorbeeld ContextMinds).
► Litmaps kan een handig hulpmiddel zijn om de citatie- en sneeuwbalmethode toe te passen. Deze tool maakt inzichtelijk welke artikelen door middel van citaties met elkaar zijn verbonden.
► Het gebruik van AI bij het bepalen van zoektermen vervangt niet de noodzaak om aanvullende bronnen te raadplegen, zoals een (synoniemen)woordenboek of een thesaurus, of om het jargon te controleren dat auteurs of experts in jouw vakgebied gebruiken.
► Wees je ervan bewust dat GenAI niet getraind is om zoekvragen te formuleren voor het doorzoeken van databanken. Je zult de output die het geeft moeten bewerken en herformuleren.
3. Informatiebronnen
In deze stap identificeer je de databanken en bronnen waarin je op zoek wilt gaan.
► Vraag een AI-chatbot om toelichting bij een bepaalde databank of bron.
► Het is aan te raden om AI enkel in de oriënterende- en verwerkingsfasen te gebruiken en het literatuuronderzoek zelf uit te voeren via een wetenschappelijke zoekmachine of in een vakspecifieke databank passend bij je onderzoeksvraag. AI kan je ook geen volledig of uitputtend overzicht geven van beschikbare vakspecifieke databanken of bronnen. Bovendien kan de tool je niet vertellen of je toegang hebt tot de informatie in een databank. Het volledige overzicht van databanken en bronnen (met toegangsinformatie) vind je via Greeni.
► AI kan geen Informatie verstrekken van na de datum waarop hun training is afgerond. De inhoud van de meeste databanken wordt daarentegen wel dagelijks aangevuld met nieuwe informatie.
4. Informatie beoordelen
Tijdens deze stap ga je de gevonden zoekresultaten evalueren.
► AI kan het selecteren en scannen van informatie versnellen door automatisch gegenereerde samenvattingen van pdf’s, teksten en video’s.
► Plugins als ExplainAI kunnen helpen om onbekende woorden uit te laten leggen in webteksten met AI.
► AI-tools kunnen helpen om automatisch een mind map of context map van een of meerdere bronnen te genereren, waardoor de relaties tussen verschillende ideeën en thema’s zichtbaar worden. (o.a. ContextMinds)
► ChatGPT kan niet beoordelen of selecteren welke informatie voor jou relevant is. Dit zul je zelf moeten doen.
► ChatGPT heeft ook geen inzicht in de context (bijvoorbeeld welk niveau) waarin het literatuuronderzoek wordt uitgevoerd. Als onderzoeker of student kun je daarom uiteindelijk alleen zelf beslissen of informatie kwalitatief goed is om te gebruiken in je werk.
5. Informatie verwerken
In deze stap ga je de gevonden informatie verwerken in je eindproduct. Je gaat ervoor zorgen dat je eindproduct controleerbaar en reproduceerbaar is. Dit doe je onder andere met correcte bronvermelding.
► Je kunt AI gebruiken om moeilijke teksten te verduidelijken, omdat het goed is in het herformuleren van een tekst.
► AI kan automatische transcripties maken van audiofragmenten of tekst omzetten in andere vormen zoals video’s of afbeeldingen.
► AI kan helpen om een samenhangend verhaal te maken van informatie uit verschillende bronnen.
► AI kan helpen bij het ordenen van verzamelde informatie in een logische volgorde.
► AI kan een raamwerk bieden voor hoe het eindproduct eruit zou moeten zien. Bijvoorbeeld door te vragen om een voorbeeldstructuur.
► AI kan helpen bij het maken van grafieken, of bij het vormgeven van het eindproduct.
► AI kan helpen bij het verbeteren van het uiteindelijke eindproduct, door constructieve feedback te geven, door te helpen met het reviseren van teksten. Hierdoor kan de kwaliteit van het uiteindelijke product omhooggaan.
► AI kan of wil geen bronnen leveren voor de teksten die het schrijft. Bovendien gebeurt er iets vreemds als je AI vraagt om een bibliografie over een bepaald onderwerp. Het zal komen met een lijst van bronnen die in eerste instantie accuraat lijkt. Echter, bij nader inzien zijn deze bronnen vaak nep en totaal verzonnen. Stel je bronnenlijst dus zelf op.
► ChatGPT kan ook geen referentielijsten maken volgens specifieke richtlijnen. Het referentie programma Mendeley is een veel betere keuze voor het opstellen van een bronnenlijst in een specifieke referentiestijl. De voorkeursstijl in het groen hbo is APA. Maak gebruik van de handleiding De APA-richtlijnen uitgelegd.