In artikel 1 van de Auteurswet staat een duidelijke definitie van auteursrechten:
"Het uitsluitend recht van de maker van een werk van wetenschap, letterkunde of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken of te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld."
Deze definitie houdt in dat:
We gaan hieronder uitgebreider in op de afzonderlijke begrippen uit bovenstaande definitie.
Wie maker is - in het kader van de Auteurswet spreken we ook wel van rechthebbende of eigenaarschap - kan per geval verschillen.
Omdat de maker/rechthebbende/eigenaar toestemming kan geven voor of weigeren van het gebruik van een werk is het belangrijk om hier een correct beeld van te hebben. We gaan daarom elders in deze library guide uitgebreider in op eigenaarschap.
Een werk is ieder voortbrengsel wat betreft letterkunde, wetenschap of kunst, op welke wijze of in welke vorm het ook tot uitdrukking is gebracht.
Bronnen van en onderwijsmateriaal en onderzoeksoutput zelf - denk aan presentaties, boeken, artikelen, rapporten, kennisclips - vallen dus onder deze definitie van een werk. Maar ook studentproducten - denk aan resultaten van opdrachten, afstudeerproducten, stageverslagen - zijn een werk.
Openbaar maken betekent dat je een werk beschikbaar stelt aan het publiek.
Voor het openbaar maken van een werk is toestemming nodig van de rechthebbende(n).
Verveelvoudigen is iedere vorm van kopiëren, waaronder digitaliseren en downloaden.
Onder verveelvoudigen valt ook:
Verveelvoudigen valt net als openbaarmaking onder het uitsluitend recht van de maker. Omdat toestemming vragen voor iedere vorm van kopiëren de optimale verspreiding van (wetenschappelijke) informatie in de weg kan staan, heeft de wetgever bepaald dat er beperkingen zijn op dit uitsluitend recht.
De Auteurswet beschermt de rechten van de maker, maar de wetgever heeft bepaald dat er uitzonderingen - dus beperkingen op het uitsluitend recht van een maker - moeten zijn. Deze uitzonderingen zijn in het belang van de publieke zaak, bijvoorbeeld voor de optimale verspreiding van (wetenschappelijke) informatie. De veelvoorkomende uitzonderingen zijn:
We behandelen deze uitzonderingen één voor één elders in deze Library guide.
In ruil voor een vergoeding kan een maker aan anderen toestemming geven om een werk te kopiëren en openbaar te maken. De maker kan ook gratis hergebruik toestaan. Toestemming voor een afgesproken hergebruiksvorm (al dan niet tegen betaling) wordt een licentie genoemd.
Een licentie kan afgesloten worden met een instantie die zelf de auteursrechthebbende is van een werk of die gemachtigd is door de makers om licenties voor hun werk af te sluiten, bijvoorbeeld een uitgever of organisaties als Stichting UvO voor gebruik van publicaties in het onderwijs, Videma voor tv-programma's, FilmService voor films, BumaStemra voor muziek, FUMA voor bladmuziek en songteksten, Pictoright voor afbeeldingen.
Het is ook mogelijk om rechtstreeks bij de maker toestemming te vragen. Wil je bijvoorbeeld een publicatie, afbeelding, video of muziek van een ander gebruiken, aarzel dan niet om contact met de maker te zoeken. Leg uit waar je zijn of haar werk voor wilt gebruiken. Mocht je toestemming krijgen, eventueel tegen betaling, dan is dat meestal alleen voor het gevraagde doel. Zorg er dan wel voor dat je hierover duidelijke afspraken maakt en deze schriftelijk vastlegt.
In deze Library guide wordt bij de verschillende onderdelen verder ingegaan op toestemming vragen.
Onder exploitatierechten wordt verstaan het recht om een werk openbaar te maken en te verveelvoudigen.
De persoonlijkheidsrechten zijn gebaseerd op de persoonlijke band die tussen de maker en zijn of haar werk bestaat, en de wijze waarop naamsvermelding en wijziging van invloed kunnen zijn op de reputatie van de maker (Auteursbond, z.d.). Ze worden ook wel de ‘morele’ rechten genoemd. Door deze rechten kan de maker zich verzetten tegen eventuele aantasting van een werk. Persoonlijkheidsrechten kunnen niet worden overgedragen aan een ander. Ze blijven dus altijd bij de maker, óók als de exploitatierechten op een werk aan een ander zijn overgedragen. Het is wel mogelijk om als maker (deels) afstand te doen van je persoonlijkheidsrechten.
Intellectuele eigendom (boip.int) is de verzamelnaam voor rechten op uitgewerkte ideeën en creatieve concepten, zoals vormgeving, uitvindingen, muziek, merken, software, games, teksten en foto's. Onder intellectueel eigendomsrechten vallen de rechtsgebieden auteursrechten (Auteurswet, wetten.overheid.nl), naburige rechten (Wet op de naburige rechten, wetten.overheid.nl), databankenrecht (Databankenwet, wetten.overheid.nl) en industrieel eigendom.
Onder industrieel eigendom vallen:
Door de ideeSCAN in te vullen kun je zien welke intellectueel eigendomsrechten bij welk product relevant zijn.
Interessante links:
Nog meer informatie nodig? Neem contact op met het Auteursrechten Informatiepunt (AIP) van je instelling. De medewerkers van het AIP informeren en adviseren je graag.